ĐỜI VUI HAY BUỒN?

(Đức VÔ-DANH TIÊN TRƯỞNG)

TA không nghĩ kỹ thì không biết là sinh ra rất buồn. Ta không nghĩ cho cùng, thì không biết là sinh ra rất vui.

Buồn là sao?

TA mà chưa có Ta, thì lúc ấy Ta không phải là Ta. Ta mà đã mất Ta, thì lúc ấy cũng không phải là Ta. Vậy bây giờ Ta mà đã có Ta, thì cũng là tạm có, thì Đời cũng là tạm có; Đời tạm có, thì những việc ở Đời cũng là tạm có. Nào công danh, giàu sang làm cho người mê mệt; nào đói rách, khốn hèn làm cho người ta lo nghĩ; nào nắng mưa, nóng nực, rét bức làm cho người khổ sở mà không buồn rầu; nào yếu đau, bệnh nọ, tật kia làm cho người đau đớn mà phiền não. Ai đâu chẳng sống? mà sống há không chết? Lại sanh ra chết trước, chết sau: cha bỏ con, con bỏ cha; vợ lìa chồng, chồng lìa vợ.

Vừa đặng ăn ở vui vầy, mà bổng chút phải hóa ra người chín suối: khóc khóc, kêu kêu, thương thương, xót xót, biết bao những cảnh ưu sầu? Người ở đời rằng ở đâu chẳng chỗ ở, xui chi ra biệt, lúc ly? Em vắng anh, anh vắng em; bạn vắng bậu, bậu vắng bạn; vừa hôm qua còn ngồi chuyện vãn, mà ngày nay cách biệt Bắc, Nam, nhớ nhớ, thương thương, mong mong, tưởng tưởng, biết bao là nỗi đắng cay! Lúc chưa có Ta, thì tình đâu, nghĩa đâu, ơn đâu? Có chi mà sanh buồn bực? Lúc đã có Ta, thì khi lo, khi nghĩ, lúc nghiệm, lúc suy, biết bao nỗi bực mình với Ta? Kìa lúc hiu hiu gió thổi, văng vẳng canh khuya, trèo trên tường đỗ, trông về ruộng xa, thấy lác đác một vài nắm đất, phất phơ mấy bụi cỏ xanh, mà trong ấy chẳng biết bao công danh, người khôn, kẻ đại, đứa dốt, người anh hùng, cha cha, con con, chồng chồng, vợ vợ, kẻ lúc trước có người lên xe xuống ngựa, có người ra trống vào chuông, có người cửa nhà khổ sở, có người đài các giàu sang, mà nay ngựa xe nào thấy, chỉ bên mồ một vài con ve kêu thảm cho người, chuông trống đâu hay, chỉ ngoài nội dế kêu rỉ rả. Đài các ngày xưa, vài cồn đất ấy, cửa nhà khi trước, mấy đám cỏ non; cha cha con con, mồ Nam, mồ Bắc; chồng chồng vợ vợ, đống trước, đống sau. Người trước Ta còn thấy thế, người sau Ta há chẳng thấy thế? Mà thấy Ta ra sao? Ta thấy thế mà buồn, người trước, người sau há chẳng thấy thế mà buồn vì Ta sao? Thương thay quang âm bóng cửa, ngày tháng thoi đưa. Đời người phút chốc được mấy sớm trưa? Lúc Ta chưa sanh thì Ta không có, đã có rồi có lại đi đâu? Ta sanh như thế chẳng biết buồn sao?

Vui vì sao?

Vì lúc chưa sanh, Ta không phải Ta, lúc đã qua đời, Ta cũng chẳng phải là Ta. Mà ở trong nhà có cha mẹ chị em, chồng vợ con cháu. Để lúc còn bé có người nuôi nấng, lúc yếu đau có kẻ thuốc thang, lúc công việc có tay phụ trợ, lúc tuổi già có kẻ lo toan; trong xã hội có họ có hàng, nước có xóm giềng; để Ta ăn, có người cày cấy; để Ta mặc có người ươm tơ. Cũng may sao trên trời có trăng có gió mát, có cây cao để làm cảnh cho Ta tiêu dao ngày tháng, dưới đất thì có nước có sông, có suối ngọt, có khe trong để cho Ta thung dung trưa sớm. Kìa một cảnh lá nhành rặm lục, điểm trong mấy cánh hoa hồng, nay mai thưởng cũng đủ vui lòng. Kìa một tiếng chim kêu và một hàng nhạn lượn, sớm ngắm trưa nhìn cũng chẳng bao giờ nhàm chán. Trời đất còn dài, non sông chẳng hẹp, hằng hà cảnh thú, tình vui, vô số nơi ưa, ý đẹp. Người sanh ở đời, việc nào là việc chẳng buồn? Việc nào là việc chẳng vui? Chỉ có người ta, việc buồn không buồn, lại buồn những việc chẳng nên buồn; việc vui chẳng vui, mà lại vui về việc chẳng đáng vui. Cho hay nỗi buồn ai đâu có muốn, song dưới trần mấy mặt đã khổ chưa lại vui ai chẳng chuộng, song nào có mấy mặt được vui hoài?

VÔ-DANH TIÊN TRƯỞNG