1.- Thiền sư
Đạo Nguyên và duyên khởi của "Phổ
khuyến tọa thiền nghi".
Thiền
sư Đạo Nguyên Hy Huyền (Dogen Kigen, 1200-1253) là khai
tổ tông Tào Động Nhật Bản. Năm 1224 sư
sang Trung Hoa học đạo với thiền sư Thiên
Đồng Như Tịnh (1163-1228) là tổ tông Tào Động
đời thứ 15. Sau khi được thầy ấn
chứng, sư trở về Nhật Bản vào năm
1228.
Bài
"Phổ khuyến tọa thiền nghi" do
thiền sư Đạo Nguyên soạn ngay sau khi ở Trung
Hoa về tại chùa Kiến Nhân, Tokyoto từ ngày 5 tháng
10 đến ngày 10 tháng 12 năm 1288. Sư dựa vào
nghi thức tọa thiền trong quyển Thiền nguyên
thanh quy của Tông Nghĩa, được viết vào năm
1103, cốt khôi phục tinh thần của "Bách Trượng
thanh quy". Quyển thanh quy này của tổ Bách Trượng
Hoài Hải (720-814) rất phổ biến khắp
thiền lâm đời Đường, nhưng đến
cuối đời Tống th́ bị mai một.
Trong
một bản thảo viết ngắn lưu giữ
tại chùa Vĩnh B́nh, thiền sư Đạo Nguyên cho
biết ngài Tông Nghĩa chưa diễn đạt
hết tinh thần tọa thiền của tổ Bách Trượng,
nên sư phải soạn lại bài "Phổ
khuyến tọa thiền nghi" này. Bài "Phổ
khuyến..." này có hai văn bản. Bản thứ
nhất là một tuyệt tác thư pháp do chính tay
thiền sư Đạo Nguyên viết, ghi năm 1233 và
được tồn giữ trong Viện Bảo Tàng
Quốc Gia Nhật Bản. Bản thứ hai rất thông
dụng qua nhiều thế kỷ, không t́m thấy
thủ bút nguyên tác, chỉ biết lần đầu tiên
xuất hiện vào năm 1358 và sau đó được
khắc in lại thời đại Tokugawa. Bản này có
ảnh hưởng rộng lớn và sâu xa trong hàng môn
đệ tông Tào Động và được tụng
đọc vào buổi chiều tại các thiền
viện thuộc hệ thống tông phái này.
2.- Bản
dịch "Phổ khuyến tọa thiền nghi".
Đạo
luôn luôn tṛn đầy và trùm khắp, thế tại sao
lại có thể tùy vào sự tu tập và giác ngộ?
Chiếc xe pháp luôn luôn tự do và ra khỏi mọi trói
buộc, vậy th́ con người có cần phải
nỗ lực dụng công hay không? Đạo không dính
bụi trần, thế sao phải quan tâm đến pháp
môn chỉ dạy lau chùi? V́ Đạo không bao giờ khác
lạ với bất cứ ai, luôn luôn có mặt ngay nơi
ḿnh th́ có cần phải đi chỗ này chỗ nọ
để hành tŕ?
Tuy
nhiên, nếu ngay từ ban đầu có khoảng cách, dù
là rất nhỏ nhiệm đi nữa, giữa ḿnh
với Đạo th́ kết quả là Đạo sẽ cách xa
ḿnh như trời với đất. Nếu hơi thoáng
khởi niệm đối đăi phân biệt th́ đă
đánh mất Phật tâm. Như có người nào
tự hào là đă hiểu Đạo thông suốt, cho
rằng ḿnh vốn có đầy đủ trí huệ
Phật, đă thấy Đạo và sáng tâm, từ đó
đạt được năng lực thần thông;
thực ra người ấy đă đánh mất đạo
và c̣n rất thấp xa giác ngộ.
Hăy
nh́n xem đức Phật, dù hàm sẵn tánh giác tức
Phật tánh, vẫn phải tọa thiền sáu năm dưới
côi cây. Rồi tổ Bồ Đề Đạt Ma, người
kế thừa tâm Phật và lưu truyền măi đến
ngày nay, cũng phải chín năm tọa thiền trước
vách núi ở Tung Sơn. Tại sao thuở xưa cổ
đức tinh tấn đường ấy mà học nhân
thời nay lại không chịu tọa thiền? Hăy
dừng hẵn chạy theo ngữ ngôn văn tự và
học cách xả bỏ kiến giải tri thức quay
về chính ḿnh hồi quang phản chiếu để
thắp sáng bổn tâm. Nếu làm được tất
nhiên thân tâm buông bỏ và Phật tánh sẽ hiện
lộ. Nếu muốn chứng đạt trí tuệ
Phật th́ nên bắt tay hành tŕ ngay, không được
chần chừ.
Tọa
thiền cần một căn pḥng yên tĩnh. Ăn
uống chừng mực, ngăn ĺa những mối giao
tiếp thế sự. Chớ tính toán nghĩ suy phải
quấy, tốt xấu, cũng không theo bên này chống bên
kia. Hăy dừng lại mọi tạo tác vận hành
của tâm thức, ngay cả ư niệm muốn thành
Phật cũng dập tắt. Điều này vẫn đúng
không chỉ trong thời tọa thiền mà suốt
mọi động tác trong ngày. Tại chỗ ngồi
đặt một nệm vuông và trên đó kê một
bồ đoàn (gối tṛn). Có thể ngồi xếp
bằng chéo chân theo thế toàn kiết già hay bán
kiết già. Nếu toàn kiết già th́ chân phải đặt
trên đùi trái và chân trái trên đùi phải. Nếu bán
già th́ chỉ có chân trái đặt trên đùi phải.
Nới lỏng dây thắt lưng, mặc y phục
rộng răi. Bàn tay phải đặt trên chân trái và bàn
tay trái đặt trên tay phải, ḷng bàn tay hướng
lên trên, đầu hai ngón cái chạm vào nhau. Thân
ngồi ngay thẳng, không nghiêng trái lệch phải, không
cúi trước ngă sau. Giữ hai tay thẳng hàng với
hai vai, và mũi thẳng đứng với rốn.
Miệng ngậm, hàm răng khép lại, lưỡi
chạm đốc họng. Mắt hé mở và mũi
thở nhẹ nhàng. Khi đă ngồi đúng cách, hít vào
thở ra mạnh, xoay sang trái sang phải rồi ngồi
yên vững vàng. Nghĩ đến chỗ không nghĩ tưởng
(Phi tư lương xứ thường tư lương).
Làm sao nghĩ như thế được? Dừng
bặt vọng niệm, đó là nền tảng của
sự tọa thiền.
Kiết
già phu tọa không phải là học đ̣i thiền
định. Hơn thế nữa, đây là pháp an
lạc, là sự tu tŕ tiến đến trí tuệ
Phật. Đạo sẽ hiển hiện ngay chỗ dứt
bặt hư vọng. Tọa thiền là hiển lộ
thực tại tối thượng. Một phen thấu
đáo được tinh yếu này như rồng
gặp nước, như cọp tựa núi, tâm khi đó
sẽ hết u lụn mê mờ.
Khi
xả thiền hăy cử động xoa bóp nhẹ nhàng và
thong thả. Đứng đúng lên quá nhanh, quá mạnh.
Nhờ
công đức tọa thiền ta có thể siêu vượt
giữa "phàm" và "thánh", giữa "mê"
và "tỉnh" và có thể đạt được
một cái chết tự tại dù đứng hay
ngồi.
Lại
nữa, khi chư Phật, chư Tổ diễn bày
yếu chỉ của thiền cho hàng môn đệ
bằng cách đưa lên một ngón tay, chỉ cây phướng
trước sân, đưa ra cái chày hay cây kim, hoặc
giả khi muốn khai ngộ cho đệ tử, các ngài
dùng cây phất tử,cây gậy, năm tay, tiếng hét...
nếu như ta c̣n cái thấy với tâm phân biệt
đối đăi th́ không thể nào lănh hội
được. Cho dù có sở đắc thần thông
hoặc vẫn c̣n phân biệt đối đăi giữa
thực hành và giác ngộ th́ cũng không thể nào lănh
hội được. V́ vậy không có phân biệt
giữa kẻ ngu người khôn. Tọa thiền là
sự thực hành siêu vượt b́nh diện chủ
quan lẫn khách quan. Ngay nơi thực hành hoàn toàn
nhất tâm chánh niêm th́ chính đó là giác ngộ. Không
có cách biệt giữa công phu và đạt ngộ
hoặc giữa tọa thiền và cuộc sống hàng ngày.
Chư Phật và chư Tổ trong thế gian này, ở
Ấn Độ cũng như Trung Hoa đều bảo
tồn tâm ấn của Phật và sách tấn hành
thiền. Cần phải dốc hết mạng sống
để tọa thiền. Dù thường nói rằng có
nhiều pháp môn tu tŕ những cũng phải tọa
thiền. Tại sao bỏ lơ chỗ ngồi tại nhà
để lang thang đó đây? Nếu bước đầu
lầm lỡ thi chắc chắn sẩy chân xa đạo.
Thật
là đại hạnh đại phước mới
được thân người. Chớ để ngày qua
uổng phí. Đă biết được tinh yếu của
Phật pháp rồi sao c̣m đắm theo thế gian thường
t́nh?
Thân
người như chớp có rồi không,
Thịnh suy ngọn cỏ
hạt sương trong.
Hàng
học nhân nhiệt tâm! Từ lâu đă làm người
mù sờ voi, bây giờ chớ sợ con rồng thật.
Hăy dốc hết mạng sống vào đường tu
chỉ thẳng bản tánh. Hăy trân trọng những
bậc giác ngộ toàn tri và vô sự. Ḥa quang với ánh
sáng trí tuệ của chư Phật và truyền thừa
ḍng mạch giác ngộ của chư Tổ. Hăy tọa
thiền, sẽ thành Phật làm Tổ. Kho báu nhà ḿnh
sẽ tự khai mở và ta tha hồ xử dụng.
Dịch và
tham khảo:
- Trésor du Zen
của T. Deshimaru.
- Zen for daily living
của Reiḥ Masunaga.
- Zen master Dogen
của Yùḥ Yokoi và Daizen Victoria.