1.- Thiền
sư Đạo Nguyên
và duyên khởi
của "Phổ khuyến tọa thiền nghi".
Thiền sư Đạo
Nguyên Hy Huyền (Dogen Kigen, 1200-1253) là khai tổ tông Tào Động Nhật Bản.
Năm 1224 sư sang Trung Hoa học đạo với thiền sư Thiên Đồng Như Tịnh
(1163-1228) là tổ tông Tào Động đời thứ 15. Sau khi được thầy ấn chứng, sư trở
về Nhật Bản vào năm 1228.
Bài "Phổ
khuyến tọa thiền nghi" do thiền sư Đạo Nguyên soạn ngay sau khi ở Trung
Hoa về tại chùa Kiến Nhân, Tokyoto từ ngày 5 tháng 10 đến ngày 10 tháng 12 năm
1288. Sư dựa vào nghi thức tọa thiền trong quyển Thiền nguyên thanh quy của
Tông Nghĩa, được viết vào năm 1103, cốt khôi phục tinh thần của "Bách Trượng
thanh quy". Quyển thanh quy này của tổ Bách Trượng Hoài Hải (720-814) rất phổ
biến khắp thiền lâm đời Đường, nhưng đến cuối đời Tống th́ bị mai một.
Trong một bản
thảo viết ngắn lưu giữ tại chùa Vĩnh B́nh, thiền sư Đạo Nguyên cho biết ngài
Tông Nghĩa chưa diễn đạt hết tinh thần tọa thiền của tổ Bách Trượng, nên sư
phải soạn lại bài "Phổ khuyến tọa thiền nghi" này. Bài "Phổ khuyến..."
này có hai văn bản. Bản thứ nhất là một tuyệt tác thư pháp do chính tay thiền
sư Đạo Nguyên viết, ghi năm 1233 và được tồn giữ trong Viện Bảo Tàng Quốc Gia
Nhật Bản. Bản thứ hai rất thông dụng qua nhiều thế kỷ, không t́m thấy thủ bút
nguyên tác, chỉ biết lần đầu tiên xuất hiện vào năm 1358 và sau đó được khắc
in lại thời đại Tokugawa. Bản này có ảnh hưởng rộng lớn và sâu xa trong hàng
môn đệ tông Tào Động và được tụng đọc vào buổi chiều tại các thiền viện thuộc
hệ thống tông phái này.
2.- Bản
dịch "Phổ khuyến tọa thiền nghi".
Đạo luôn luôn
tṛn đầy và trùm khắp, thế tại sao lại có thể tùy vào sự tu tập và giác ngộ?
Chiếc xe pháp luôn luôn tự do và ra khỏi mọi trói buộc, vậy th́ con người có
cần phải nỗ lực dụng công hay không? Đạo không dính bụi trần, thế sao phải
quan tâm đến pháp môn chỉ dạy lau chùi? V́ Đạo không bao giờ khác lạ với bất
cứ ai, luôn luôn có mặt ngay nơi ḿnh th́ có cần phải đi chỗ này chỗ nọ để
hành tŕ?
Tuy nhiên, nếu
ngay từ ban đầu có khoảng cách, dù là rất nhỏ nhiệm đi nữa, giữa ḿnh với Đạo
th́ kết quả là Đạo sẽ cách xa ḿnh như trời với đất. Nếu hơi thoáng khởi niệm
đối đăi phân biệt th́ đă đánh mất Phật tâm. Như có người nào tự hào là đă hiểu
Đạo thông suốt, cho rằng ḿnh vốn có đầy đủ trí huệ Phật, đă thấy Đạo và sáng
tâm, từ đó đạt được năng lực thần thông; thực ra người ấy đă đánh mất đạo và
c̣n rất thấp xa giác ngộ.
Hăy nh́n xem
đức Phật, dù hàm sẵn tánh giác tức Phật tánh, vẫn phải tọa thiền sáu năm dưới
côi cây. Rồi tổ Bồ Đề Đạt Ma, người kế thừa tâm Phật và lưu truyền măi đến
ngày nay, cũng phải chín năm tọa thiền trước vách núi ở Tung Sơn. Tại sao thuở
xưa cổ đức tinh tấn đường ấy mà học nhân thời nay lại không chịu tọa thiền?
Hăy dừng hẵn chạy theo ngữ ngôn văn tự và học cách xả bỏ kiến giải tri thức
quay về chính ḿnh hồi quang phản chiếu để thắp sáng bổn tâm. Nếu làm được tất
nhiên thân tâm buông bỏ và Phật tánh sẽ hiện lộ. Nếu muốn chứng đạt trí tuệ
Phật th́ nên bắt tay hành tŕ ngay, không được chần chừ.
Tọa thiền cần
một căn pḥng yên tĩnh. Ăn uống chừng mực, ngăn ĺa những mối giao tiếp thế
sự. Chớ tính toán nghĩ suy phải quấy, tốt xấu, cũng không theo bên này chống
bên kia. Hăy dừng lại mọi tạo tác vận hành của tâm thức, ngay cả ư niệm muốn
thành Phật cũng dập tắt. Điều này vẫn đúng không chỉ trong thời tọa thiền mà
suốt mọi động tác trong ngày. Tại chỗ ngồi đặt một nệm vuông và trên đó kê một
bồ đoàn (gối tṛn). Có thể ngồi xếp bằng chéo chân theo thế toàn kiết già hay
bán kiết già. Nếu toàn kiết già th́ chân phải đặt trên đùi trái và chân trái
trên đùi phải. Nếu bán già th́ chỉ có chân trái đặt trên đùi phải. Nới lỏng
dây thắt lưng, mặc y phục rộng răi. Bàn tay phải đặt trên chân trái và bàn tay
trái đặt trên tay phải, ḷng bàn tay hướng lên trên, đầu hai ngón cái chạm vào
nhau. Thân ngồi ngay thẳng, không nghiêng trái lệch phải, không cúi trước ngă
sau. Giữ hai tay thẳng hàng với hai vai, và mũi thẳng đứng với rốn. Miệng
ngậm, hàm răng khép lại, lưỡi chạm đốc họng. Mắt hé mở và mũi thở nhẹ nhàng.
Khi đă ngồi đúng cách, hít vào thở ra mạnh, xoay sang trái sang phải rồi ngồi
yên vững vàng. Nghĩ đến chỗ không nghĩ tưởng (Phi tư lương xứ thường tư
lương). Làm sao nghĩ như thế được? Dừng bặt vọng niệm, đó là nền tảng của sự
tọa thiền.
Kiết già phu
tọa không phải là học đ̣i thiền định. Hơn thế nữa, đây là pháp an lạc, là sự
tu tŕ tiến đến trí tuệ Phật. Đạo sẽ hiển hiện ngay chỗ dứt bặt hư vọng. Tọa
thiền là hiển lộ thực tại tối thượng. Một phen thấu đáo được tinh yếu này như
rồng gặp nước, như cọp tựa núi, tâm khi đó sẽ hết u lụn mê mờ.
Khi xả thiền
hăy cử động xoa bóp nhẹ nhàng và thong thả. Đứng đúng lên quá nhanh, quá
mạnh.
Nhờ công đức tọa thiền ta có thể siêu vượt giữa
"phàm" và "thánh", giữa "mê" và "tỉnh" và có thể đạt được một cái chết tự tại
dù đứng hay ngồi.
Lại nữa, khi
chư Phật, chư Tổ diễn bày yếu chỉ của thiền cho hàng môn đệ bằng cách đưa lên
một ngón tay, chỉ cây phướng trước sân, đưa ra cái chày hay cây kim, hoặc giả
khi muốn khai ngộ cho đệ tử, các ngài dùng cây phất tử,cây gậy, năm tay, tiếng
hét... nếu như ta c̣n cái thấy với tâm phân biệt đối đăi th́ không thể nào
lănh hội được. Cho dù có sở đắc thần thông hoặc vẫn c̣n phân biệt đối đăi giữa
thực hành và giác ngộ th́ cũng không thể nào lănh hội được. V́ vậy không có
phân biệt giữa kẻ ngu người khôn. Tọa thiền là sự thực hành siêu vượt b́nh
diện chủ quan lẫn khách quan. Ngay nơi thực hành hoàn toàn nhất tâm chánh niêm
th́ chính đó là giác ngộ. Không có cách biệt giữa công phu và đạt ngộ hoặc
giữa tọa thiền và cuộc sống hàng ngày. Chư Phật và chư Tổ trong thế gian này,
ở Ấn Độ cũng như Trung Hoa đều bảo tồn tâm ấn của Phật và sách tấn hành thiền.
Cần phải dốc hết mạng sống để tọa thiền. Dù thường nói rằng có nhiều pháp môn
tu tŕ những cũng phải tọa thiền. Tại sao bỏ lơ chỗ ngồi tại nhà để lang thang
đó đây? Nếu bước đầu lầm lỡ thi chắc chắn sẩy chân xa đạo.
Thật là đại
hạnh đại phước mới được thân người. Chớ để ngày qua uổng phí. Đă biết được
tinh yếu của Phật pháp rồi sao c̣m đắm theo thế gian thường t́nh?
Thân
người như chớp có rồi không,
Thịnh suy ngọn cỏ hạt sương trong.
Hàng học nhân
nhiệt tâm! Từ lâu đă làm người mù sờ voi, bây giờ chớ sợ con rồng thật. Hăy
dốc hết mạng sống vào đường tu chỉ thẳng bản tánh. Hăy trân trọng những bậc
giác ngộ toàn tri và vô sự. Ḥa quang với ánh sáng trí tuệ của chư Phật và
truyền thừa ḍng mạch giác ngộ của chư Tổ. Hăy tọa thiền, sẽ thành Phật làm
Tổ. Kho báu nhà ḿnh sẽ tự khai mở và ta tha hồ xử dụng.
Dịch và
tham khảo:
- Trésor du
Zen của T. Deshimaru.
- Zen for daily
living của Reiḥ Masunaga.
- Zen master
Dogen của Yùḥ Yokoi và Daizen Victoria.
