|
LỊCH SỬ ĐẠO CAO ĐÀI THỜI
KỲ TIỀM ẨN 1920-1926
|
LÊ ANH DŨNG
CHƯƠNG
II
ĐỨC
CAO ĐÀI HÓA ĐỘ ÔNG NGÔ VĂN CHIÊU
Năm 1920 (Canh Thân) là lúc đức Cao
Đài khởi sự hóa độ các tông đồ,[1]
lập nên hàng môn đệ tiền phong, khai sơn phá
thạch, mở ra một mối đạo mới cho dân
tộc Việt Nam. Thời kỳ hóa độ các tông
đồ diễn ra trong khoảng sáu năm (1920-1926),
gồm hai giai đoạn:
- Khởi từ năm 1920 (Canh Thân), đức
Cao Đài hóa độ ông Ngô Văn Chiêu, xây dựng
nền tảng vô vi (nội giáo tâm truyền).
- Khởi từ năm 1925 (Ất Sửu),
đức Cao Đài hóa độ nhóm Cao-Phạm, tức
là nhóm Phổ độ, xây dựng nền tảng
phổ độ hay ngoại giáo công truyền. (Việc này
được tŕnh bày ở hai chương III và IV.)
I. THÂN
THẾ ÔNG NGÔ VĂN CHIÊU (1878-1932)
Môn đồ đầu tiên của đức
Cao Đài là ông Ngô Văn Chiêu, thường được
biết qua đạo hiệu Ngô Minh Chiêu.
1.
Thời thơ ấu
Ông Chiêu là con duy nhất của một gia
đ́nh lao động thanh bạch. Thân phụ là ông Ngô Văn
Xuân. Thân mẫu là bà Lâm Thị Quư (1858-1919), cũng
gọi Lâm Thị Tiền, người quận B́nh Tây,
tỉnh Chợ Lớn. Song thân ông đều làm công cho
một nhà máy xay lúa ở B́nh Tây. Ông Chiêu chào đời
tại quê mẹ, ngày 07-01 Mậu Dần (thứ Sáu
08-02-1878, nhưng trên giấy căn cước ghi ngày dương
lịch là 28-02-1878, có thể do việc lập khai sinh
muộn).
Ông chào đời trong một mái nhà
nhỏ bé, chung quanh đầy śnh lầy, nằm phía sau
chùa Quan đế, tục gọi chùa Ông, cất năm
1873 (Quư Dậu), ở số 1, đường Chùa, sau
đổi là số 242 đường Lê Quang Liêm,
hiện nay là đ́nh B́nh An, số 242 đường
Trần Văn Kiểu, phường 3, quận 6, Sài G̣n.
Chùa Ông (ảnh tài
liệu)
Khi được sáu tuổi, v́ song thân ra
Hà Nội mưu sinh, ông Chiêu được đưa
về làng Điều Ḥa, tổng Thuận Trị,
tỉnh Mỹ Tho, sống với bà Ngô Thị Đây, em
độc nhất của thân phụ ông. Bà có chồng
Hoa kiều, bán thuốc bắc và cây ván. V́ không con, hai ông
bà sẵn ḷng nuôi cháu, cho ăn học.
Năm mười hai tuổi, ông Chiêu
gặp Đốc phủ sứ Lê Công Xũng (1853-1920), công
chức Ṭa bố tỉnh Mỹ Tho. Người này đă
chỉ dẫn cách làm đơn và giới thiệu cho ông
vào học nội trú Collège le Myre de Vilers. Trường này
nguyên là Collège de Mỹ Tho thành lập ngày 17-01- 1879, đến
ngày 14-6-1881 th́ đổi tên thành Collège le Myre de Vilers, sau
năm 1945 đổi tên thành trung học Nguyễn Đ́nh
Chiểu cho tới nay.[2]
Về sau, ông lên Sài G̣n, học tiếp
ở Collège Chasseloup-Laubat. Trường này thành lập ngày
14-11-1874, năm 1928 đổi tên là Lycée Jean Jacques Rousseau,
từ năm 1966 đổi tên là trường trung học
Lê Quư Đôn cho tới nay.[3]
Năm hai mươi mốt tuổi, ông
đậu bằng thành chung (diplôme d’études primaires supérieures),
và từ đây bắt đầu quăng đời công
chức.
Nghiên cứu tiểu sử của ông Chiêu,
Giáo sư Ralph Bernard Smith có nhận xét khách quan rằng: “Ảnh
hưởng văn hóa và tín ngưỡng Việt Nam
tất yếu đă tác động đến đời
sống của ông nhiều hơn là vốn Tây học.”
[4]
Lời nhận xét vô tư này cũng đúng
nếu nói về các vị môn đồ khác của đức
Cao Đài. Dù các vị ấy lớn lên khi Nam Kỳ đă
thành thuộc địa Pháp, học trường Tây, làm
công chức thuộc địa, nhưng vẫn thực
sự là con người Việt Nam. Đôi khi một
số người v́ thành kiến, v́ tư ư, có lúc gán
ghép cho các tiền bối khai đạo Cao Đài hai
chữ “thân Pháp” (sic). Như thế, đă cố t́nh
lờ đi những nghi kỵ, ngược đăi,
bạo hành... mà thực dân Pháp từng bao phen bức bách
đạo Cao Đài.
2.
Đời công chức (1899-1931)
Quăng đời công chức của ông Chiêu
có thể được tóm tắt qua niên biểu sau
đây:
23-3-1899: Ông Chiêu làm thư kư tập sự
(élève secrétaire) tại Sở Tân đáo (Service de
l’Immigration) ở Sài G̣n, mức lương 200 đồng.
(Tân đáo: mới đến. Sở Tân đáo là sở
quản lư những người vừa nhập cảnh, ngày
nay gọi là sở di trú, sở quản lư nhập
cảnh.)
14-7-1901: Ông Chiêu thăng lên ngạch phó thư
kư hạng ba (secrétaire auxiliaire de 3e classe) tại
Sở Tân đáo, mức lương 250 đồng. Phó thư
kư có ba hạng (bậc).
01-01-1903: Ông Chiêu sang làm việc ở Dinh
Thống đốc Nam Kỳ. Bấy giờ Thống đốc
Nam Kỳ là François Pierre Rodier. Khi ông Chiêu rời khỏi
Dinh Thống đốc (tháng 4-1909) th́ Quyền Thống
đốc Nam Kỳ là Ernest Antoine Outrey.[5]
14-7-1904: Ông Chiêu thăng lên ngạch phó thư
kư hạng nh́ (secrétaire auxiliaire de 2e classe) tại
Dinh Thống đốc Nam Kỳ, mức lương 300
đồng một năm.
14-7-1908: Ông Chiêu thăng lên ngạch phó thư
kư hạng nhất (secrétaire auxiliaire de 1er classe)
tại Dinh Thống đốc Nam Kỳ, mức lương
480 đồng.
01-5-1909: Ông Chiêu làm thư kư Ṭa bố
tỉnh Tân An. Có rước mẹ theo để phụng
dưỡng.
14-7-1910: Ông Chiêu thăng lên ngạch chánh
thư kư hạng ba (secrétaire titulaire de 3e classe)
tại Ṭa bố tỉnh Tân An, mức lương 540 đồng.
Cũng như phó thư kư, ngạch chánh thư kư có ba
hạng (bậc).
14-7-1910: Ông Chiêu thăng lên ngạch chánh
thư kư hạng ba (secrétaire titulaire de 3e classe)
tại Ṭa bố tỉnh Tân An, mức lương 540 đồng.
01-01-1913: Ông Chiêu thăng lên ngạch chánh
thư kư hạng nh́ (secrétaire titulaire de 2e classe)
tại Ṭa bố tỉnh Tân An, mức lương 600 đồng.
01-01-1916: Ông Chiêu thăng lên ngạch chánh
thư kư hạng nhất (secrétaire titulaire de 1er
classe) tại Ṭa bố tỉnh Tân An, mức lương
660 đồng. Như vậy, c̣n ba năm nữa th́
lẽ ra ông sẽ thăng lên ngạch thư kư ngoại
hạng hay thượng hạng (secrétaire surnuméraire), nhưng
ông đă thi chuyển sang ngạch tri huyện. Tri huyện
có hai hạng (bậc).
01-01-1917: Ông Chiêu thi đậu ngạch tri
huyện hạng nh́ (huyện de 2e classe), làm
chủ quận Tân An.
Trong hồi kư, Vương Hồng Sển
cho biết: “Những năm
khoảng trước 1925, trường cao đẳng
dạy luật và hành chánh ở Hà Nội (école supérieure
de droit et d’administration) chưa đào tạo và cung cấp
đủ người dùng, th́ chức huyện cũng
được tuyển chọn trong hàng thơ kư soái
phủ [Dinh Thống đốc Nam Kỳ] lâu năm, nhưng
bắt buộc những người này phải qua hai
kỳ thi đổ lửa.” Đó là (a) examen de culture générale,
khảo về học lực phổ thông; (b) concours
professionnel, khảo về chuyên nghiệp và khả năng.[6]
15-11-1919: Thân mẫu ông Chiêu từ
trần. (Không rơ thân phụ tạ thế ở đâu, lúc
nào.)
01-3-1920: Măn tuần bá nhật (một trăm
ngày) của thân mẫu, ông Chiêu chuyển đi làm
việc ở tỉnh Hà Tiên.
14-7-1920: Ông Chiêu thăng lên ngạch tri
huyện hạng nhất (huyện de 1er classe),
mức lương khoảng 1.222 đồng (số
tiền đọc không rơ).
26-10-1920: Ông Chiêu đi làm chủ quận
Phú Quốc.
01-01-1924: Ông Chiêu thăng lên ngạch tri
phủ hạng nh́ (phủ de 2e classe), mức lương
1.672 đồng. Cũng như tri huyện, ngạch tri
phủ có hai hạng. Tri phủ thấp hơn ngạch
đốc phủ sứ.
29-7-1924: Ông Chiêu rời quận Phú Quốc
về Sài g̣n. Ông trở lại làm việc ở Dinh
Thống đốc, công tác ở Pḥng Nh́ (2e
bureau).
Dinh Thống đốc có bốn pḥng (tài
liệu năm 1888). Riêng Pḥng Nh́ là cơ quan dân sự, có
nhiệm vụ: “– Chuyên
về công việc cầu đường, nhà cửa, cùng
các sở coi việc. – Chịu giấy làm giá cả. –
Giấy hiệp đồng, lănh biện vật hạng cùng
công việc làm. – Suy tính, làm giấy lănh tiền về
đồ dùng cùng công việc làm. – Các kho dự
trữ, cấp phát vật hạng. – Đồ dùng xưa
cùng đồ công nhu cho các pḥng. – Việc đường
sá. – Phân đường lộ, lấy mực cất nhà,
mực đường. – Xét dọn bộ sổ vật
hạng, cùng bộ sổ công việc làm.” [7]
Như vậy, ông Chiêu chỉ là công
chức hành chánh (dân sự). Đừng ngộ nhận
rằng pḥng nh́ là cơ quan mật vụ, gồm các “lính
kín”, là một nơi chuyên bắt bớ, điều tra,
tra tấn... của thực dân Pháp, tức là service de la sûreté
mà thời xưa người Việt gọi là sở liêm
phỏng hay sở liêm phóng. Thực ra, pḥng nh́ là cơ
quan bên quân đội, chuyên báo cáo cho bộ chỉ huy
biết t́nh h́nh và khả năng hoạt động
của quân địch, chịu trách nhiệm về các
hoạt động t́nh báo và chiến tranh tâm lư, thu
nhặt tin tức t́nh báo, nghiên cứu các hoạt động
của nghĩa binh và quân du kích, v.v...
Khi ông Chiêu trở lại Dinh Thống đốc
th́ bấy giờ Thống đốc Nam Kỳ là Auguste
Tholance; đến khi ông Chiêu nghỉ việc, rời
khỏi Dinh Thống đốc (tháng 12-1931) th́ Eugène Henri
Eutrope đang làm quyền thống đốc Nam Kỳ
lần thứ hai trong lúc Thống đốc Jean Félix
Krautheimer vắng mặt.[8]
01-7-1926: Ông Chiêu thăng lên ngạch tri
phủ hạng nhất (phủ de 1er classe), mức
lương 1.933 đồng. Cao hơn ngạch tri phủ là
đốc phủ sứ, thường gọi tắt là
đốc phủ.[9]
1931: Ông Chiêu nghỉ việc về tỉnh Cần Thơ
dưỡng bịnh.
Các sách thường không ghi rơ vào ngày ông
Chiêu nghỉ việc. Nhưng có thể xác định là
không thể sớm hơn tháng 12-1931, bởi lẽ theo
hồi kư của Vương Hồng Sển, để thi
lên ngạch tri huyện, ông Sển đă thi kỳ concours
professionnel ngày 01-12-1931, mà “chủ
khảo là ông Estèbe, tham biện chủ tỉnh Tân An, (...)
và giám thị kỳ thi viết là ông Đốc phủ Ngô
Văn Chiêu”.[10]
Tri phủ Ngô Văn Chiêu
(Huệ Nhẫn sưu tầm)
Dinh Thống đốc
Nam Kỳ (ảnh tài liệu)
Dưới thời thuộc địa, tuy
được người dân trong xă hội kính trọng
gọi là “quan”, nhưng ông Chiêu chẳng lấy thế
làm vinh. Vốn xuất thân từ chỗ hàn vi, ông sẵn
có ḷng lân tuất đối với kẻ nghèo khổ
chung quanh, không lấy địa vị xă hội làm phương
tiện vơ vét đồng bào. Để giữ đức
thanh liêm, dưỡng ḷng chánh trực, ông luôn khép ḿnh vào
nguyên tắc Nhứt hào vô phạm (không phải là tiền của ḿnh th́ dù chỉ một hào cũng không
xâm phạm, chiếm đoạt). Cái mà đời gọi
là “quan huyện, quan phủ”, ông coi như một
nghề nghiệp, để mưu sinh qua ngày. Trong câu
chuyện với bạn, có lần ông Chiêu nói: “la bolée de riz administrative” – chén cơm hành chánh.[11]
Mấy lời tiếng Pháp vắn tắt ấy đă
phản ánh phần nào thái độ của ông đối
với nghề nghiệp, không hề bận ḷng với
mồi phú quư, bả vinh hoa, mặc dù ông thừa điều
kiện và khả năng sẵn có để thụ hưởng
miếng đỉnh chung.
Ông sớm chọn một nếp sống kín
đáo, dè dặt, không để dính líu vào các vụ chính
trị cũng như không để chính quyền thuộc
địa lợi dụng mà đi ngược lại
với lợi ích đồng bào đồng chủng. Làm
thư kư ở Sài G̣n, đồng lương không đủ
phụng dưỡng cha mẹ, nuôi thân và cả gia đ́nh,
ông phải dạy kèm tiếng Pháp cho người Hoa ban
đêm; người bạn đời của ông lănh
nấu cơm tháng cho một số thư kư đồng
sở với chồng.
Những năm làm chủ quận các nơi,
ông chăm chỉ với công việc hành chánh, thường
hay nâng đỡ người dân bần hàn cơ khổ,
đặc biệt là các người nghèo, v́ nghịch
cảnh trái ngang nên phải vướng ṿng tù tội. Do
đó, ông càng được ḷng dân địa phương
th́ chính quyền thuộc địa càng không hài ḷng, càng
để tâm ngờ vực. Đó cũng là lư do
khiến cho Thanh tra Lalaurette trong phúc tŕnh “Le Caodaïsme”
đă không ngần ngại dùng nhiều lời thiếu nhă
nhặn để chê tác phong làm việc của ông Chiêu,
chỉ trích ông thiếu mẫn cán, không biết tận
tụy với chính quyền thuộc địa ở Nam
Kỳ. Việc liên tiếp thuyên chuyển ông đi
những nơi xa xôi như Hà Tiên, Phú Quốc, có lẽ cũng
là một kiểu biện pháp hành chánh để đối
trị một công chức mà Pháp không hài ḷng, v́ không ép
buộc được người công chức ấy
trở thành cánh tay đắc lực của thực dân.
3.
Gia cảnh
Khi đang làm thư kư ở Sài G̣n, ông Chiêu
được Đốc phủ sứ Lê Công Xũng yêu
mến, muốn chọn làm khách đông sàng, cho dù gia
thế hai nhà chênh lệch quá nhiều. Theo lời khuyên
của cô là bà Ngô Thị Đây, ông khéo léo từ
tạ. Về sau ông kết hôn với một thiếu
nữ mồ côi, tên là Bùi Thị Thân, buôn bán nhỏ
tại chợ Mỹ Tho. Bà người làng Thạnh
Trị (Mỹ Tho), sinh năm 1879, có tiếng đảm
đang, đức hạnh. Những năm ông bị thuyên
chuyển đi các nơi, bà thường xuyên sống xa
chồng, thay chồng nuôi dạy con cái chu đáo.
Bà sinh nở chín lần. Hai người con
gái đầu là Ngô Thị Ngữ (chào đời tại
Mỹ Tho, được năm ngày th́ mất), và Ngô
Thị Hồng (sinh và mất tại Sài G̣n năm ba
tuổi). Bảy người con kế tiếp đều
sanh tại Tân An, lần lượt là hai gái: Ngô Thị
Yến Ngọc, tức Lợi (sinh năm 1904), Ngô Thị
Nguyệt (sinh ngày 27-5-1906); và năm trai: Ngô Văn Nhựt
(sinh ngày 10-9-1908), Ngô Văn Tinh (sinh ngày 20-11-1910), Ngô Tường
Vân (sinh ngày 01-9-1913), Ngô Thanh Phong (sinh ngày 15-11-1915), Ngô Khai
Minh (sinh ngày 09-9-1920).
Ông tuy không giàu, đông con, nhưng
được yên tâm tu hành, không bị cảnh thê
thằng tử phược khảo đảo, dĩ nhiên
nhờ có công lao giúp đỡ của bà, tuy thầm
lặng, nhưng không phải là nhỏ. Bà tạ thế
ngày 30-12-1955 tại Tân An.
Năm 1909 (Kỷ Dậu), đổi về
tỉnh Tân An, ông mướn nhà ở bờ sông, gần
chùa Quan thánh. Bấy giờ chỉ có thân mẫu về
ở chung, ông Xuân ở tại Sài G̣n với thứ
thất.[12] Sau này ông Chiêu mua lại một căn nhà lá
ở Tân An, giá sáu mươi đồng, trên đất
thuê, số 31 đường Lagrange, xă B́nh Lập (ngày
nay ở số 27 đường Phan Đ́nh Phùng, Tân An).
Lần hồi, Ông cho cất lại, lợp ngói.
Nhà 31 Lagrange,
Tân An (ảnh tài liệu)
Nhà 27 Phan Đ́nh Phùng,
Tân An (ảnh Huệ Nhẫn)
Năm 1920 (Canh Thân) ông đổi đi Hà
Tiên, rồi đi Phú Quốc, vợ con vẫn ở
lại Tân An. Năm 1924 (Giáp Tư) trở về Sài G̣n, ông
trọ tại Bá Huê lầu, đường Pellerin (nay là
Pasteur). Ông nhiều lần thay đổi chỗ trọ, có
lúc dời về đường Paul Bert (nay là Trần
Quang Khải, Đa Kao), rồi về đường
d’Espagne (nay là Lê Thánh Tôn), gần chợ Bến Thành, mướn
nhà trên lầu một, phía dưới là một pḥng răng.
Năm 1928 (Mậu Th́n), nơi cuối cùng ông ở trong
thời gian sống tại Sài G̣n là nhà số 110
đường Bonard (nay là Lê Lợi). Ông ở trên
lầu hai, tầng trệt là tiệm tạp hóa của Hoa
kiều (người Hải Nam). Năm 1931 (Tân Mùi), ông
nghỉ việc, lui về tỉnh Cần Thơ, ở
tại nhà ông Lư Trọng Quư, số 39, đường
Nguyễn An Ninh. Năm sau ông Chiêu tạ thế, khoảng
ba giờ chiều ngày thứ Hai 18-4- 1932 (13-3 Nhâm Thân),
trong lúc đang trên chuyến phà Mỹ Thuận vượt
sông Tiền.
Nhà 39 Nguyễn An Ninh,
Cần Thơ (ảnh tài liệu)
Suốt mười hai năm cuối đời,
ông thực sự sống ly gia cát ái, v́ đây là giai
đoạn đức Cao Đài dẫn đạo cho ông
tu thiền. Tuy thế, ông vẫn lo tṛn bổn phận
với gia đ́nh: hàng tháng trích lương chu cấp cho
vợ con, lo dành dụm tiền sửa nhà cho vợ con có
nơi an cư lạc nghiệp.
4.
Đức độ
Làm chủ quận ông Chiêu thường
cải dạng thường dân, đi vào các thôn xóm,
chợ búa để t́m hiểu, quan sát cuộc sống người
dân trong địa phận ông chịu trách nhiệm.
Gặp ai khốn cùng, tai ương, ông kín đáo cứu
giúp.
Có lần thăm chợ trưa 30 Tết,
gặp người bán hoa ế ẩm, mặt héo dàu dàu,
ông bỏ tiền mua cả bó lớn hoa, vừa xấu
lại mắc. Con ông có ư phàn nàn, ông giải thích
rằng muốn giúp họ chút tiền để kịp
dọn về lo cúng rước ông bà.
Ông lang Pḥng ở Tân An, là chỗ quen
biết với ông Chiêu, có hôm buồn, ra mé sông câu cá
trong lúc mưa đêm rả rích. Ông lang đội nón lá
sùm sụp, che kín mặt, trời lại tối. Ông Chiêu
đi qua, chẳng nhận ra người thầy thuốc
quen, lại c̣n móc túi tặng đồng bạc, bảo
mang về, sáng đi chợ, đừng dầm mưa
lạnh lẽo.
Ông hay nhờ những người nghèo
trong xóm đến làm giúp vài chuyện lặt vặt,
rồi trả công hậu hĩ. Đó là cách giúp đỡ
kẻ khác tế nhị, khéo léo che giấu sự trợ
giúp của ḿnh.
Xử kiện trong địa phương,
ông rất thanh liêm, công b́nh. Ca dao Việt Nam có câu nói lên
tệ nạn kiện cáo:
Con kiến mà
kiện củ khoai,
Kiện đi kiện
lại đă hai năm tṛn.
Bây giờ kiến đă có
con,
Củ khoai mọc mộng
vẫn c̣n kiện nhau.
Ông Chiêu cũng thừa hiểu cái hại
cho cả hai bên nguyên cáo và bị cáo nếu bị nha
lại lợi dụng. Do đó, trong quyền hạn và cương
vị của ḿnh, ông thường khuyên giải và xử
ḥa các vụ lặt vặt. Những ai nghèo, cô thế,
bị áp bức đều được ông giúp.
Tại Tân An, ông từng thân hành đến
làng Thái B́nh, tổng Mộc Hóa để điều tra
vụ án hương chủ Hương ngộ sát thợ
cày Vàng rồi toa rập với một cai tổng để
chạy tội. Vụ án oan bị xếp lại qua hai
đời chủ quận, nhờ ông công minh, hương
chủ Hương phải nhận tội.
Một kẻ trộm bị tù, phải
đi kéo quạt cho dinh quận (thuở ấy chưa có
quạt điện). Y khóc lóc xin ông giúp đỡ, cho
về nhà ba hôm lo ma chay bố. Động ḷng thương
kẻ hiếu, ông chịu bảo đảm cho y về.
Mến đức, cảm ân, tội nhân đúng kỳ
hạn đă trở lại nộp ḿnh, không dám để
ông phải lụy v́ tội làm sổng tù.
Có lần trộm đang t́m cách lẻn vào
nhà ông, lại bị lính tuần bắt. Sau khi ôn tồn
mà nghiêm nghị giải thích điều hơn lẽ
thiệt, khuyên y cải ác tùng thiện, ông cho tiền
rồi tha về.
Đối với người ngoài, ông
rất khoan thứ, nhưng với con lại rất nghiêm.
Khi con ông c̣n bé, phàn nàn ông bố thí rộng răi cho người
dưng mà lại ít chịu cho con tiền túi ăn quà
vặt. Ông ôn tồn giải thích: “Các con đă có cơm
no, áo quần lành lặn, c̣n đ̣i hỏi ǵ nữa? Ba
nuôi người bần khổ là để dành đức
lại cho các con đó.”
Bản thân ông rất tiết kiệm. Ngày
12-10-1924, đang làm việc ở Sài G̣n, ông gởi thư
về cho hai con gái (Ngô Thị Yến Ngọc và Ngô
Thị Nguyệt), dặn con nhíp lại quần áo cũ
của ông để ông mặc và ông cũng khuyên con: “Phải
biết tiện tặng [tặn] mà ở đời cho
khỏi tiếng xấu hổ. Áo vải mà no bụng
khỏi bị ai kêu réo đ̣i nợ là tốt trong đời.”
[13]
Thủ bút Ngô Văn Chiêu
12-10-1924 (Huệ Nhẫn sưu
tầm)
Dạy con, ông thường nhắc câu
“Quan nhất thời, dân vạn đại” (làm quan
một lúc, làm dân muôn đời) hoặc là “Thuyền
dời chớ bến không dời”, ngụ ư khuyên các con
khiêm tốn, thương người, đừng ỷ
thế con chủ quận rồi làm quấy.
Những nét phác họa về thân thế
ông Ngô Văn Chiêu như trên cho thấy về phương
diện đạo làm người, đối với gia
đ́nh, xă hội, đồng bào, ông đă là tấm gương
trọn vẹn, trong sáng. Người công chức nhân
hậu này đă chấp nhận cuộc sống b́nh
dị, nhưng lại vươn lên khỏi chỗ
tầm thường của thói tục. Với những
đức tính như vậy, ông đă có sẵn mọi
điều kiện thuận lợi để hướng
vào cuộc sống tu hành, nhằm vào mục đích
giải thoát cho kiếp người khỏi ṿng luân
hồi sanh tử. Nhưng b́nh sinh ông không chịu tu
học với thầy phàm, do đó măi đến năm
bốn mươi ba tuổi (1921) ông mới thực sự
bước vào đường đạo, được
sự d́u dắt của đức Cao Đài. Mà con
đường đưa ông đến với đạo
Cao Đài cũng không phải t́nh cờ, đơn
giản.
II.
CON ĐƯỜNG ĐẾN VỚI CAO ĐÀI
1. Nhân
duyên với các đàn tiên
Xu hướng tín ngưỡng của ông
Ngô Văn Chiêu sớm bộc lộ từ buổi ấu
thơ. Nhà dượng ông tại Mỹ Tho có lập trang
thờ đức Quan thánh, do đó ông Chiêu quen dần
với việc cúng kính và tụng kinh Minh thánh. Kinh này
diễn sự tích Quan Vũ đời Tam Quốc,
khuyến tu, do đức Quan thánh giáng cơ vào đời
Thanh (Trung Quốc), khá phổ biến ở Nam Kỳ qua
nhiều nhan đề và bản dịch khác nhau.[14]
Ngoài ra ông c̣n ăn chay mỗi tháng hai
kỳ sóc vọng (mùng 1 và 15, theo âm lịch). Măi đến
năm 1920 (Canh Thân), lúc ở dảo Phú Quốc, vâng theo
lời dạy của đức Cao Đài, ông mới thôi
tụng kinh này, chuyển sang tu thiền.
Vốn đă có tín ngưỡng, ông Chiêu
tin ở cơ bút và trước khi gặp đạo Cao
Đài đă từng nhiều lần hầu đàn tiên do
nhiều nhân duyên khác nhau.
Năm 1902 (Nhâm Dần), muốn cầu
thọ cho thân mẫu, ông đến hầu đàn Minh
thiện (tại Thanh an tự) ở tỉnh Thủ Dầu
Một, và được một vị tiên ông ban cho
một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt, ẩn ư sâu
xa.
Năm 1917 (Đinh Tỵ), ông hầu đàn
Hiệp minh ở Cái Khế, tỉnh Cần Thơ. Mục
đích là xin thuốc cho thân mẫu đang đau
nhiều. Đến nơi th́ đàn đă lập, đồng
tử đang tiếp điển thiêng liêng. Ông không dám
đường đột đi vào, sợ náo động,
nên đứng chờ ở ngoài. nào ngờ tiên gia gơ cơ
cho phép ông vào hầu, ban cho bài thuốc và hai bài thơ. Bài
thơ thứ nhất dài mười câu lục bát:
Trời c̣n sông biển
đều c̣n,
Khắp
xem cơi dưới núi non đượm nhuần.
Thanh
minh trong tiết vườn xuân,
Phụng
chầu, hạc múa, gà rừng gáy reo.
Đường
đi trên núi dưới đèo,
Lặng
t́m cao thấp ải [phải?] trèo chông gai.
Phận
làm con thảo há nài,
Biết
phương tiên phật bồng lai mà t́m.
Xem
qua xét lại cổ kim,
Một
bầu trời đất thanh liêm chín mười.
Sau này, có lẽ tuân hành lời dạy
của thiêng liêng, ông Chiêu nối tiếp thêm bốn câu
nữa, để dùng làm lời khấn khi cầu cơ:
Vàng trau ngọc
chuốt càng tươi,
Bền ḷng
theo phật cho người xét suy.
Thần tiên
vốn chẳng xa chi,
Có ḷng chiêm ngưỡng
nhứt th́ giáng linh
Năm 1919 (Kỷ Mùi), v́ thân mẫu đau
nhiều, ông cũng trở lại đàn Hiệp minh, nhưng
chỉ được ban cho bài thơ (trường thiên)
với nhiều câu ẩn áo. Tiên gia không cho thuốc. Ông
lại lặn lội về đàn Minh thiện ở
Thủ Dầu Một, được đức Quan thánh
ban cho một bài thất ngôn tứ tuyệt. Cuối năm
này thân mẫu ông tạ thế.
2. Nghe hồng danh Cao Đài
lần thứ nhất (1920)
Trước khi chuyến đi tỉnh Hà Tiên,
khoảng tháng 1 hay 2 năm 1920 (Kỷ Mùi), ông Chiêu thường
lập đàn cầu cơ tại tỉnh Tân An cùng các ông
Đoàn Văn Kim (1868-1946), hương bộ Lê Kiển
Thọ (1868-1946), thầy giáo Nguyễn Văn Vân (1893-1981),
nhà giáo kiêm soạn giả Trần Phong Sắc (1873-1928). Ông
Sắc là một nhà nho hữu danh, hồi ấy đă
được khách Lục châu biết tên qua các một
số tuồng hát và nhiều bản dịch truyện Tàu
như Đại Minh hồng vơ
(1907), Anh hùng náo tam môn giai (1907)...
Phận sự của các ông trong những
buổi lập đàn tiên thường như sau:
- pháp đàn: Trần Phong Sắc (có
nhiệm vụ họa phù tức là vẽ bùa để
trấn đàn, ngăn cản tà quái xâm nhập đàn cơ;
c̣n có trách nhiệm kư tên chứng thực giá trị
của bổn điển sau cùng).
- đồng tử âm: Lê Kiển Thọ;
đồng tử dương: Nguyễn Văn Vân (hai người
cùng thủ cơ, bốn bàn tay giữ đại ngọc
cơ, gọi là đồng tử âm dương hay song
đồng).
- điển kư: Đoàn Văn Kim (ghi chép
bổn điển tức là lời dạy qua phương
tiện cơ bút và đồng tử; có khi cần hai, ba
điển kư để sau khi xả đàn tức là
dứt buổi cầu cơ, pháp đàn sẽ đối
chiếu các bổn điển mà hiệu đính những
sai sót).
- độc giả: Ngô Văn Chiêu (nh́n
ngọn cơ viết chữ trên mặt bàn và đọc
ra tiếng để cho điển kư ghi chép).
Trong một buổi lập đàn tại nhà
ông Chiêu, khi đọc bài cầu cơ đến câu Ngũ
chơn bửu khí lâm trần thế... th́ cơ gơ
mạnh xuống bàn, một đấng xưng danh là Cao
Đài Tiên ông, bảo pháp đàn sửa lại câu văn
nọ. Ông Sắc không chịu nghe. Tiên ông bảo ông Chiêu
sửa; ông đổi lại là Bửu
chơn ngũ khí lâm trần thế... Tiên ông gơ cơ
khen.
V́ không rơ Cao Đài Tiên ông là đấng
nào, các ông bạch, xin cho biết lai lịch. Tiên ông
trả lời:
Cao Đài ứng hóa theo ḷng
chúng sanh,
Đố
ai biết được cái danh Cao Đài.
Các bài cầu cơ thỉnh tiên lưu
truyền trong dân gian thường có vài dị bản.
Chẳng hạn, ngoài quyển Vạn pháp quy tông của đạo giáo Trung
Quốc truyền sang Việt Nam, bài cầu cơ ở nhà
ông Chiêu cũng có trong quyển Thần
chú thỉnh tiên (Sài G̣n: nhà in Phát Toán, 1907, tr. 3-4), mà
La Thành Đầm tự Mộ Tần (thơ kư nhà Đoan)
gọi là Bài thỉnh tiên sơ
thỉnh dài 46 câu, trong đó câu 9 in là Ngọc chơn bửu khí lâm trần thế.
3. Nghe
hồng danh Cao Đài lần thứ hai (1920)
Xong
tuần bá nhật (một trăm ngày) của thân mẫu,
ngày thứ Hai 01-3-1920 (11-01 Canh thân) ông Chiêu đổi ra
tỉnh Hà Tiên. Ông thường lên núi Thạch Động
cầu tiên. Một vị tiên cô xưng danh Ngô Kim Liên ban
cho ông hai vé thơ, ngụ ư khuyến tu:
Văng vẳng nhạn kêu
bạn giữa thu,
Rằng
trời cùng đất vẫn xa mù.
Non
tây ngoảnh lại đường gai góc,
Gắng
chí cho thành bực trượng phu.
Ngần ngần trăng
tỏ giữa trời thu
Cái
cảnh Tây phương vẫn mịt mù.
Mắt
tục nào ai trông thấy đấy,
Lắm
công tŕnh mới đúng công phu.
Núi Thạch Động,
Hà Tiên (ảnh tài liệu)
Đêm Trung thu năm Canh Thân (Chủ
nhật 26-9-1920), ông Chiêu cùng các ông Cao Văn Sự,
Nguyễn Thành Diêu lập đàn tại nhà ông Lâm Tấn
Đức. Tiên ông ban cho bốn câu thơ vừa xưng
danh vừa điểm danh như sau:
Cao Đài minh nguyệt
Ngô Văn Chiêu,
Linh
lung vạn hộc thể Quan, Diêu.
Vô
thậm Sự, Đức nhiệm ngao du,
Bích
thủy, thanh sơn tương đối tiếu.
Chưa biết Quan là ai. Diêu và Sự th́
đă rơ. Riêng Lâm Tấn Đức (1866-1934, tự
Hữu Lân, không con) là anh ruột của Lâm Tấn
Thoại, và ông Thoại là cha của Đông Hồ Lâm
Tấn Phác (1906-1969).
Lâm Tấn Đức
(Huệ Nhẫn sưu tầm)
Nhà Lâm Tấn Đức
(Huệ Nhẫn sưu tầm)
4.
Thọ pháp (1921)
Thứ Ba 26-10-1920 (15-9 Canh Thân), ông Chiêu
đổi ra Phú Quốc. Về ḥn đảo này, Đông
Hồ cho biết: “Ở Phú
Quốc phần nhiều là c̣n giữ được cái
phong tục, cái đức tính cổ thời, rơ là xă
hội ‘gia vô bế hộ’. Nhà ở không bao giờ có
làm cửa. Những nhà hào phú muốn làm cửa là cho
tốt coi chớ ban đêm cũng vẫn không khóa.
Cửa bỏ ngỏ mà không bao giờ có kẻ
trộm.” [15]
Chùa của Minh sư được gọi
là phật đường. Do không hiểu, các báo cáo
của mật thám, thanh tra Pháp thường gọi lầm
là “đạo Phật đường”. Chùa Quan Âm v́
thế cũng gọi Quan Âm Phật đường,
thuộc tông Hoằng tế. Phải chăng do môi trường
này ông Chiêu đă có dịp quen biết một chức
sắc lớn của Minh sư là Thái lăo sư Tùng
Ngạc để t́m hiểu về phép tu đơn
(thiền) theo bí truyền đạo Lăo?
Cuối năm 1920 (Canh Thân), một tiên ông
ẩn danh giáng đàn, dạy rằng nếu ông Chiêu
thuận làm đệ tử th́ tiên ông sẽ vui ḷng
truyền đạo. Tiên ông c̣n dặn hăy ngưng
tụng kinh Minh thánh. Đến lúc ấy, ông Chiêu vẫn
giữ lệ ăn chay mỗi tháng hai kỳ vào các ngày sóc,
vọng. Cho nên, khi tiên ông dạy ông phải ăn
thập trai (mỗi tháng ăn chay mười ngày) để
đủ điều kiện thọ pháp tu thiền, th́ ông
lại e ngại việc đời ràng buộc, sẽ khó
giữ tṛn giới nguyện.
Mùng 1 Tết Tân Dậu (thứ Ba 08-02-1921),
tại chùa Quan Âm, ông Chiêu chưa kịp bộc bạch
điều ǵ th́ tiên ông đă ra lịnh: “Chiêu, tam niên
trường trai.” Thế là ông chỉ c̣n biết vâng
lời, cầu xin tiên ông hộ tŕ.
Các tín đồ Cao Đài Chiếu minh,
học theo phép tu thiền của ngài Ngô, đă chọn ngày
mùng 1 Tết Tân Dậu làm một trong bốn ngày âm
lịch kỷ niệm ngài Ngô Minh Chiêu:
- 01 tháng 01: kỷ niệm ngày trường
trai thọ pháp.
- 07 tháng 01: kỷ niệm sinh nhật.
- 05 tháng 3: kỷ niệm ngày hiển đạo
tại thế.
- 13 tháng 3: kỷ niệm ngày quy thiên.
Kể từ mùng 1 Tết năm ấy, ông
Chiêu tu học thiền pháp với tiên ông ẩn danh. Tuy
rằng trực tiếp học với vị sư phụ
vô h́nh, nhưng trong bước đầu bỡ ngỡ, có
những thắc mắc nho nhỏ mà chỉ cần người
có kinh nghiệm tọa thiền nhiều năm là giúp
giải quyết được dễ dàng, không cần
mỗi sự việc đều phải lập đàn cơ
thỉnh giáo. Ăn cơm có canh, tu hành có bạn. Như vậy, ông Chiêu chắc chắn đă có
một vị thiện tri thức làm bạn đạo,
để trợ duyên cho ông trong buổi đầu c̣n sơ
cơ. Vị thiện tri thức đó vốn là một
chức sắc cao trọng của phái Minh sư, một phái
tu sở trường về thiền pháp.
Sự kiện này được Đại
tiên Ngô Minh Chiêu trong một đàn cơ tại tu viện
Minh đức (Vũng Tàu) nhắc lại vào thứ Năm
13-3-1980 (27-01 Canh Thân) như sau: “Buổi
đầu Tiên huynh được Thượng đế
chọn làm môn đệ đầu tiên. Đức Từ
phụ tùy theo căn cơ và sự sống, tuổi tác
của Tiên huynh mà cho người dẫn dắt một phương
pháp công phu tu luyện, mặc dầu đă có từ ngàn
xưa, nhưng nay cũng tạm đặt là Cao Đài tân
pháp để làm đường giải thoát cho Tiên
huynh, một đồ đệ đầu tiên của
đức Thượng đế trong Tam kỳ Phổ
độ.”
5.
Thiên nhăn xuất hiện (20-4-1921)
Tiên ông ẩn danh dạy ông Chiêu không
được tiết lộ pháp môn tu luyện, có lẽ
v́ thời cơ chưa đến. Ông cũng chưa
biết một nghi thức nào để thờ đấng
sư phụ vô vi. Một hôm, tiên ông dạy ông hăy nghĩ
ra một biểu tượng nào đó cho mối đạo
do tiên ông sáng lập. Ông Chiêu đề nghị chữ
thập. Có lẽ điều này là kết quả của
việc ông học đạo bấy lâu. Hệ từ thượng
truyện của kinh Dịch có câu “Nhất âm nhất dương
chi vị Đạo.” (Một âm một dương
gọi là Đạo.) Tượng trưng Đạo là
sự phối hiệp ḥa hài lưỡng nghi (âm dương),
các nhà đạo học dùng chữ thập, vạch ngang
là âm, vạch đứng là dương. Khi đề
nghị thờ chữ thập, phải chăng ông Chiêu
muốn ám chỉ cái nguyên lư huyền diệu chi phối
khắp cả vũ trụ càn khôn là Đạo?
Tuy nhiên, tiên ông dạy phải t́m một
biểu tượng khác, bởi v́ chữ thập gợi
đến h́nh ảnh cây thánh giá của đạo Thiên
Chúa. Ông Chiêu xin thời hạn một tuần, nhưng
rồi cũng không thể nghĩ ra được ư ǵ.
Buổi sáng ngày 20-4-1921 (13-3 Tân Dậu), vào
lúc tám giờ, ông Chiêu đang ngồi trên vơng, phía sau
Dinh quận Phú Quốc, nh́n ra biển khơi, chợt
thấy trước mặt hiện rơ một con mắt
thật lớn, linh động, hào quang chói lọi. Ông
sợ, lấy tay che mắt. Hồi lâu, mở mắt ra nh́n,
cảnh tượng vẫn c̣n. Ông chắp tay, khấn xin
tiên ông cho con mắt ấy biến đi, nếu như tiên
ông muốn ông thờ con mắt. Lạ thay, sau đó
cảnh tượng mờ dần rồi mất hẳn.
Mặc dù vậy, trong dạ ông hăy c̣n phân vân. Vài hôm
sau, ông cũng mục kích lại một cảnh tượng
y như vậy, và cũng chỉ sau khi khấn, hứa xin
thờ con mắt th́ con mắt nọ mới biến đi.
6. Nghe
hồng danh Cao Đài lần thứ ba (tháng 4-1921)
Khoảng vài ngày sau khi Thiên nhăn xuất
hiện lần thứ hai, ông Chiêu đến hầu đàn
tại chùa Quan Âm, Tiên ông dạy hăy vẽ lại Thiên nhăn
(con mắt trái) như đă mục kích để thờ.
Dịp này, tiên ông c̣n xưng hồng danh là Cao Đài Tiên
ông Đại bồ tát Ma ha tát, dạy ông Chiêu gọi
đức Cao Đài bằng Thầy.
V́ ở Tân An và Hà Tiên đă hai lần
được nghe hồng danh Cao Đài (1920), hơn
nữa hai chữ Cao Đài vẫn thường được
nhắc tới mỗi khi đọc bài chú thỉnh tiên
cho nên có lẽ ông Chiêu không thấy bỡ ngỡ.
Đối với ít nhiều người
ở Nam Kỳ thời xưa từng dùng sách Ấu
học quỳnh lâm để học chữ Nho th́
lại khá quen thuộc với ư nghĩa hai chữ Cao Đài.
Đây là một quyển sách giáo khoa rất xưa, do Tŕnh
Đăng Cát đời Minh (1308–1644) soạn, rồi Trâu
Thánh Mạch đời Thanh (1644–1911) viết thêm phần
tăng bổ.
Quỳnh là một loại ngọc quư, màu
đỏ. Quỳnh lâm là tên một cảnh vườn
trong phủ Khai phong đời Tống (Trung Quốc). Vua
Tống tổ chức tiệc thết đăi các tiến sĩ
mới thi đậu ở vườn này. Vậy nhan đề
sách này ngụ ư là: nhằm dạy cho trẻ con (ấu
học), mong sau này các em sẽ thi đậu tới
tiến sĩ (được dự tiệc ở vườn
Quỳnh lâm).
Vào mùa thu năm 1912 tại Thượng
Hải, Quảng ích thư cục đă phát hành Ấu
học quỳnh lâm (khoảng 15x26cm). Đây là bản
in đá của nhà sách Thiên bảo, và gồm bốn
quyển. Quyển hai có mười hai chương; nơi
chương Thân thể (trang 21) có câu tăng bổ: Cao
đài viết đầu (…). Nghĩa là Đài Cao
gọi là đầu (…). Lời chú giảng thêm cho câu
ấy là: [Phật kinh] Đầu
vi Cao Đài (…). Nghĩa là nói theo kinh Phật th́ đầu
là Đài Cao (…).
Sau này một số thánh giáo Cao Đài cũng
dạy Cao Đài là đỉnh đầu (thuật
ngữ đạo Lăo thường gọi là Nê huờn
cung, Côn lôn đảnh). Chẳng hạn:
Thử hỏi
Cao Đài ở chốn nao?
Người tu trở
lại trở về đâu?
Phải chăng t́m đến
Cao Đài thượng?
Đài thượng vô vi
tại đỉnh đầu.
[Đức Đông Phương Lăo tổ]
“Chữ Cao
Đài là ǵ? Là Côn lôn đảnh hay Nê huờn …”
[Đại
thừa chơn giáo, Sài G̣n: 1956, tr. 56.]
7. Ư nghĩa
của đàn tại chùa Quan Âm
Ông Chiêu được nghe danh Cao Đài Tiên
ông Đại bồ tát Ma ha tát trong đàn cơ lập
tại chùa Quan Âm. Như vậy đàn này có một ư nghĩa
rất lớn, v́ đă xác lập những cơ cấu căn
bản tối thiết của một tôn giáo. Nói cách khác,
do đàn này, có thể khẳng định rằng đạo
Cao Đài dù c̣n tiềm ẩn đă sớm h́nh thành
từ năm 1921, với các yếu tố ban đầu như
sau:
- Giáo chủ (vô vi): đức Ngọc Hoàng
Thượng đế, tá danh Cao Đài Tiên ông Đại
bồ tát Ma ha tát.
- Giáo đồ đầu tiên: ông Ngô Văn
Chiêu.
- Giáo pháp: Phần nội giáo tâm truyền
(hay h́nh nhi thượng học), tức là pháp môn tu
đơn (tọa thiền), cũng được gọi
là tân pháp Cao Đài.
- Giáo tượng (thánh tượng): Thiên
nhăn.
- Giáo thuyết: hồng danh Cao Đài Tiên
ông Đại bồ tát Ma ha tát thể hiện đường
lối dung hợp Tam giáo với Cao Đài biểu thị
Nho, Tiên ông biểu thị Lăo, Đại bồ tát Ma ha tát
biểu thị Phật.
- Giáo điển: Một số bài kinh dùng
khi cúng trưóc Thiên bàn vào các thời Tư, Ngọ,
Mẹo, Dậu đă có như bài “Đại la Thiên
đế, Thái cực Thánh hoàng...” và ba bài dâng tam
bửu:
Dâng hoa
Hoa tươi năm
sắc sắc thiên nhiên,
Đầu cúi xin dâng
lễ kỉnh thiềng [kính thành].
Cảm đức Cao Đài
ḷng đoái tưởng,
Từ bi cứu thế giáng
đàn tiên.
Dâng rượu
trắng
Tửu vị hương
hề tửu vị huơng,
Khấu đầu cung
hiến chước hồ trường.
Cao Đài hứng cảnh
nhàn quan nhă,
Đệ tử cung
trần mỹ vị hương.
Cao Đài hoan lạc
kiết trinh tường
Dâng trà
Đông độ
thanh trà mỹ vị huơng,
Khấu đầu cung
hiến chước hồ trường,
Cao Đài hứng cảnh
nhàn quan nhă,
Đệ tử cung
trần mỹ vị hương.
Như vậy, nhiều sự kiện quan
trọng của lịch sử khai đạo Cao Đài
đă xảy ra tại chùa Quan Âm. Chùa này thoạt đầu
do công tạo tác của các ông Huỳnh Đăng Khoa,
Đỗ Minh Châu (tức Cả Bốn). Về sau, ông Châu
truyền chùa lại cho con là Đỗ Kim Cự. Ông
Cự lại truyền chùa cho ông Đỗ Văn Đồ
(tức Tám Gia).
Người thừa tự này tính khí
thất thường, có khi gây chuyện náo động làm
cho buổi hầu đàn mất thanh tịnh, thiếu trang
nghiêm. V́ vậy, sau hơn nửa năm lập đàn
ở đây, ông Chiêu phải chuyển đến chùa Sùng
hưng của ḥa thượng Thích Ngộ Tiên (1885-1946), cách
chùa Quan Âm khoảng 200 mét.
Sùng hưng tự, Phú
Quốc (ảnh tài liệu)
Lần hồi, thiếu người chăm
sóc, chùa Quan Âm suy sụp đổ nát. Năm 1961 (Tân
Sửu), muốn giữ lại một di tích có liên quan ít
nhiều đến thời kỳ khai nguyên nền Đạo,
các tín đồ Cao Đài Chiếu minh đă dựng trên
nền cũ của chùa Quan Âm một mái chùa mới,
tức là Cao Đài Hội thánh. Gần đó là một
am nhỏ, kỷ niệm chùa Quan Âm.
Cao Đài Hội thánh,
Phú Quốc (ảnh tài liệu)
8.
Ba năm tu học (1921-1924)
Trong
thời gian ba năm học đạo với đức
Cao Đài trên đảo Phú Quốc, ông Chiêu một ḷng
tinh tấn với tâm bất thối chuyển. Đức
Cao Đài khuyến khích:
Ba năm lao
khổ độ nhứt nhơn,
Mắt Thầy xem rơ ḷng
dạ chắc,
Thương v́ con trẻ hăy
c̣n thơ,
Gắng chí tầm phương
biết đạo mầu.
“Thương v́
con trẻ hăy c̣n thơ”, phải chăng là ám chỉ
việc ông Chiêu đang luyện đơn? Đơn kinh
đạo Lăo có câu “Thập ngoạt hoài thai, tam niên nhũ
bộ.” (Mười tháng mang thai, ba năm bú mớm.)
Hoặc nói ẩn dụ là thánh thai, anh nhi, xích tử...
Tất cả đều ám chỉ một giai đoạn
tu luyện của hành giả trên đường
thiền.
Giữa năm 1924 (Giáp Tư), ông Chiêu
được chuyển về làm việc tại Sài G̣n.
Đức Cao Đài ban cho ông một bài lục bát trường
thiên dài hai mươi câu, trong đó có những lời
khen:
Ba năm ḷng sáng
như son,
Trèo non xuống biển vuông
tṛn công phu.
Hay là:
Giờ này
Thầy điểm thâm công,
Ngày sau con sẽ cỡi
rồng về nguyên.
Lời tiên tri “cỡi rồng về nguyên”
sau này sẽ ứng nghiệm, khi ông Chiêu liễu đạo
trên một nhánh sông Cửu Long lúc đang trên phà Mỹ
Thuận vượt sông Tiền (18-4-1932).
Rời đảo Phú Quốc ngày thứ Ba
29-7-1924 (28-6 Giáp Tư), ông Chiêu về đến Sài G̣n ngày
hôm sau.
Gia đ́nh ông vẫn c̣n ở Tân An, ông mướn
nhà ở, và đổi chỗ luôn (như đă thuật
ở trên). Ông sống kín đáo như một ẩn sĩ
giữa chốn phồn hoa: tan sở lại về nhà
trọ đóng cửa tu luyện âm thầm. Thời cơ
chưa đến, cơ Đạo chưa thể trổ
mặt, và đức Cao Đài chưa cho phép ông
truyền bá tân pháp (thiền Cao Đài). C̣n phải đợi
đến cuối năm 1925 (Ất Sửu), bởi v́
từ giữa năm này trở đi, Đức Cao Đài
lại vận chuyển cho một nhóm môn đồ khác,
sẽ hiệp cùng ông Chiêu trên đường truyền
giáo, trong cái thế nội ngoại b́nh hành là thiền, là
nội giáo tâm truyền, hay h́nh nhi thượng học
(esoterism) và phổ độ, là ngoại giáo công
truyền, hay h́nh nhi hạ học (exoterism).
Sự h́nh thành của nhóm môn đồ này
trải qua hai giai đoạn:
(a) Lúc đầu là sự quy tụ
giữa những người thân cận của các ông Cao
Quỳnh Cư và Phạm Công Tắc. Trong Chương III
tạm gọi các vị này là nhóm Cao-Phạm.
(b) Một thời gian sau đó, nhóm
Cao-Phạm phát triển rộng, chuẩn bị cho việc
truyền đạo Cao Đài khắp mọi nơi. Trong
Chương IV tạm gọi nhóm Cao-Phạm sau khi đă phát
triển là nhóm Phổ độ.
Con đường h́nh thành từ nhóm
Cao-Phạm đến nhóm Phổ độ đă diễn
biến với nhiều thi vị thanh tao và nhiều
huyền diệu nhiệm mầu.
LÊ
ANH DŨNG
CHÚ
THÍCH
[1] Tông đồ: Tín đồ tích cực truyền
bá một tín ngưỡng tôn giáo. [Hoàng Phê (chủ biên),
Từ điển tiếng
Việt. Hà Nội: Trung tâm Từ điển Ngôn
ngữ xb, 1992, tr. 994.]
[2] Collège de Mỹ Tho do Phó đô đốc,
Thống đốc Nam Kỳ, Bá tước Louis Charles
Georges Jules Lafont lập ngày 17-01-1879. Đến ngày 14-6-1881
th́ Đại tướng, Quyền thống đốc Nam
Kỳ Arthur de Trentinian đổi tên trường thành Collège
le Myre de Vilers. [Theo: Dương Kinh Quốc, Việt
Nam những sự kiện lịch sử 1858-1918. Hà
Nội: Nxb Giáo dục, 1999, tr. 109.] Sau năm 1945 Collège le
Myre de Vilers đổi tên thành trung
học Nguyễn Đ́nh Chiểu. [Theo: Nguyễn Q.
Thắng, Khoa cử và giáo dục Việt Nam. Hà Nội: Nxb
Văn hóa-Thông tin, 1994, tr. 269.]
Nói thêm: Charles Marie le
Myre de Vilers là cựu tỉnh trưởng (préfet), cựu
giám đốc dân sự vụ (directeur des affaires civiles)
ở Algérie, được bổ làm thống đốc
Nam Kỳ ngày 13-5-1879, nhậm chức từ ngày 07-7-1879
đến 11-01-1883, vắng mặt ở Sài G̣n từ
04-3-1881 đến 31-10-1881. [Theo: SHAOAB
1981, tức làCommission française du Guide des Sources des Sources de
l’Histoire des Nations. Sources de
l’Histoire de l’Asie et de l’Océanie dans les Archives et Bibliothèques
françaises. Part I: Archives. (Ouvrage préparé avec l’aide et sous les
auspices de l’Unesco.) München: K.G. Saur, 1981, pp. 538—539.]
[3]
Ngày 10-7-1871 Pháp lập trường Ecole normale colonial (trường
sư phạm thuộc địa); ngày
12-8-1871
Pháp lấy
địa phận chùa Khải Tường để xây
trường. Năm 1874 trường này đổi tên thành
Collège indigène (trường bản xứ), có lẽ do
một Nghị định ngày 14-11-1874 của Phó đô
đốc, Thống đốc Nam Kỳ Jules François Emile
Krantz; năm 1876 lại đổi tên thành Collège
Chasseloup-Laubat, chia ra khu Âu (quartier européen) và khu học
sinh bản xứ (quartier indigène). Ngày
15-7-1927
tách khu bản
xứ nhập sang trường Collège de Cochinchine (trung
học
Nam
kỳ). Năm
1928 Collège Chasseloup- Laubat đổi tên thành Lycée
Chasseloup-Laubat, c̣n Collège de Cochinchine đổi tên thành
Lycée Petrus Kư.
[Nguyễn
Đ́nh Đầu, “Giáo dục dưới triều
Nguyễn và dưới thời Pháp (1698-1955)”, trong Địa
chí văn hóa thành phố, tập II: Văn học - Báo chí
- Giáo dục. 1998, tr. 696, 730]. Năm
1966 Lycée Chasseloup- Laubat đổi tên thành trường
trung học Lê Quư Đôn
[Nguyễn
Q. Thắng, Khoa cử và giáo dục Việt Nam. Hà Nội: Nxb Văn
hóa-Thông tin, 1994, tr. 268.]
Nói thêm: Chasseloup-Laubat là
Bộ trưởng Hải quân và Thuộc địa
của triều đ́nh Pháp, chủ trương chiếm Sài
G̣n để làm căn cứ có lợi cho ảnh hưởng
của quân viễn chinh Pháp ở Viễn Đông, và cũng
đă tác động vua Napoléon III rất nhiều trong chính
sách xâm lược, cướp Nam Kỳ làm thuộc địa.
[Nguyễn Thế Anh, Việt
Nam dưới thời Pháp đô hộ. Sài G̣n: Trung tâm
Sản xuất Học liệu Bộ Văn hóa Giáo dục
và Thanh niên xb., 1974, tr. 14, 22, 25.]
[4] R.B. Smith,
“An introduction to Caodaism”, BSOAS. University of London, Vol. XXXIII,
Part 2, 1970, p. 338: “Vietnamese cultural and religious influence inevitably counted for much
more in his life than his French education.”
Ngày 09-02-1909, Jules Maurice
Gourbeil, (ngạch?) thống đốc các thuộc địa,
được bổ làm thống đốc Nam Kỳ,
nhậm chức ngày 16-6-1909. Trong thời gian J.M. Gourbeil
vắng mặt (từ 09-02-1909 đến 15-6-1909) th́ E.A.
Outrey trở lại làm quyền thống đốc Nam
Kỳ. [Theo: SHAOAB 1981, pp.
539-540.]
[6] Vương Hồng
Sển, Hơn nửa đời
hư. 1992, tr. 234.
[7] Paulus Của, Sách
quan chế, 1888, tr. 13.
Cuối năm 1931 khi ông
Chiêu rời khỏi Dinh Thống đốc th́ E.H. Eutrope
đang làm quyền thống đốc Nam Kỳ lần
thứ hai trong lúc J.F. Krautheimer vắng mặt (từ
21-11-1931 đến 11-11-1932). [Theo SHAOAB
1981, p. 540.]
Nói thêm: Như vậy các
sách sử Cao Đài hay chép Le Fol là “thống đốc”
th́ không đúng. Ông ta chỉ là quyền thống đốc,
đảm nhiệm chức vụ trong khoảng hơn
nửa năm trong lúc chờ một thống đốc chính
thức từ Pháp bổ sang. Tuy nhiên, trong cách xưng hô
(như trên Tờ khai Đạo ngày 07-10-1926), mọi người
vẫn gọi ông là “Thống đốc” v́ phép
lịch sự.
[9] Về các ngạch thư
kư, tri huyện, tri phủ và đốc phủ sứ, tôi
căn cứ theo Paulus Của, Sách quan chế, 1888, tr. 15.
Về các kỳ thi thăng
trật và mức lương của ông Chiêu, tôi tham
khảo kết quả nghiên cứu điền dă của
Huệ Nhẫn Vơ Thành Châu (Cơ quan Phổ thông Giáo lư
Đại đạo). Riêng mức lương ngạch tri
huyện hạng nh́ và hạng nhất th́ không đọc
nổi số liệu. Nhân đây tôi xin chân thành biết
ơn nhà nghiên cứu sử Đạo Huệ Nhẫn
đă cho phép tôi sử dụng một số h́nh ảnh sưu
tầm và kết quả điền dă của ông.
[10] Vương Hồng
Sển, Hơn nửa đời
hư, 1992, tr. 240. Ở đây, có lẽ Vương
Hồng Sển đă nhầm lẫn, v́ ông Chiêu chỉ thăng
tới ngạch tri phủ chứ không phải đốc
phủ. Đốc phủ là nói tắt ngạch đốc
phủ sứ, ngạch này cao hơn ngạch tri phủ.
[11] Đồng Tân, Lịch
sử Cao Đài. Quyển I. Sài G̣n, 1967, tr. 129.
[12] Lịch sử quan Phủ Ngô Văn Chiêu. Sài G̣n:
1962, tr. 15.
[13] Theo tài liệu điền
dă của Huệ Nhẫn Vơ Thành Châu.
[14] Để biết rơ
thêm về kinh Minh thánh, có thể đọc: Lê Anh Dũng,
Quan thánh xưa và nay. Hà
Nội: Nxb Văn hóa – Thông tin, 1995.
[15] Đông Hồ, “Thăm
đảo Phú Quốc”, Nam phong tạp chí. Số 124, năm 1927, tr. 545.
[16] Đông Hồ, “Thăm
đảo Phú Quốc”, tr. 545.
HẾT
CHƯƠNG II
Cùng
một tác giả Lê Anh Dũng
Đôi
ḍng sơ lược về tác giả Lê Anh Dũng
| 
